اصول وقواعد تيتر نويسي در مطبوعات

«تيتر» (Headline )

تيتر يعني هدايتگر خواننده به سوي خبر. جمله يا عبارتي است كه به خبر هويّت مي دهد، مي تواند خواننده را به خواندن مطلب ترغيب كند، يا او را از خواندن باز دارد. خوانندة روزنامه پوياست و مطالب مخلتف را انتخاب مي كند. 1 بررسيهاي بي شماري كه بر روي خوانندگان روزنامه انجام شده، نشان مي دهد كه خواننده به منظور تأمين «نيازهاي آني و آتي» وآگاهي از محيط اطراف خود، همه مطالب روزنامه را نمي خواند بلكه آنچه را كه مورد نظر اوست، برمي گزيند.2 تيتر در بسياري از روزنامه ها عامل مؤثري در توجه خوانندگان به آنهاست. بسياري از مردم، روزنامه را به خواندن تيترهاي صفحة اول آن بر روي دكة روزنامه فروشيها خريداري مي كنند. به همين دليل، صفحة اول اكثر روزنامه هاي ايران به سبك ويتريني و با تيتر هاي درشت آرايش مي شود. در چنين روزنامه هايي، بزرگي يا كوچكي تيتر، خود به خود اهميت تيتر را القا مي كند. البته بايد توجه داشت، در روزنامه هايي كه از سبكهاي ديگر صفحه آرايي بهره مي گيرند، علاوه بر مورد فوق، اولويت خبر را جايگاه تيتر در صفحه تعيين مي كند.
ويژگي هاي تيتر:
• بيان پيام خبري به طور خلاصه و فشرده؛
• ترغيب خواننده به خواندن «ليد» و متن خبر (خريد روزنامه)؛
• تعيين اهميت و ارزشيابي مطالب مختلف؛
• تفكيك مطالب مختلف روزنامه از يكديگر؛
• كمك به زيبايي صفحه روزنامه.
بنابراين، با توجه به اهميت تيتر در ارزشيابي و اولويت بخشيدن به رويدادها، تيتر خبري بايد چكيدة مهمترين مطلب را دقيق و روشن بيان كند. به عبارت ديگر، تيتر بايد بتواند با حداقل واژه ها، حداكثر مفهوم و معنا را برساند.
قواعد تيتر نويسي :

• در نوشتن تيتر بايد از واژه هاي آشنا و رسا استفاده كرد؛
• تيتر بايد روشن، دقيق و بدون ابهام باشد؛
• چون تيتر، شعار (Slogan)نيست، بنابراين بايد حاوي فعل باشد، مگر در شرايطي كه انجام شدن يا انجام نشدن كار براي خواننده ابهامي در برنداشته باشد؛
• انتخاب فعل مناسب،كليد موفقيت در نگارش تيتر است؛
• از تكرار كلمه در تيتر بايد اجتناب كرد؛
• از نوشتن تيتر هاي سؤالي، مگر در موارد ضروري، بايد خودداري كرد؛
• از نوشتن تيتر هاي منفي بايد اجتناب كرد، مگر در مواردي كه تيتر هدف خاصي را دنبال مي كند،
• از شكستن واژه ها در تيتر بايد پرهيز كرد؛
• هر چه تيتر كوتاهتر باشد- به شرط آن كه مهمترين مطلب را به طور دقيق برساند- بهتر است؛
• از نوشتن حروف اضافه و برخي واژه ها، مانند «به»، «براي»، «با» در ابتداي تيتر بايد خودداري كرد؛
• شكل ظاهري تيتر را از نظر انتخاب واژه ها ي مشابه بايد در نظر گرفت؛
• همانند ليد، «تيتر نقلي» به صورت «نقل قول مستقيم» تنها در صورتي مجاز است كه تيتر ويژگيهاي بالا را دارا باشد، درغير اين صورت، بايد مفهوم مطلب را به صورت «نقل قول غير مستقيم» براي تيتر نوشت.
اجزاي تيتر
تيتر شامل اين اجزاست.
تيتر اصلي: به تيتري كه مهمترين مطلب خبر را بيان مي كند، تيتر اصلي مي گويند درپاره اي ا ز خبرها، اين تيتر يگانه تيتر خبر است و به همين دليل با درشت ترين حروف نسبت به تيترهاي فرعي نوشته مي شود. مانند:
مانور مشترك نيروهاي مسلح در خليج فارس برگزار شد
روتيتر: روتيتر، تيتري است كه در بالاي تيتر اصلي قرار مي گيرد وبا حروف كوچكتر نوشته مي شود. روتيتر مقدمه يا مؤخرة تيتر اصلي است يا خود مستقل مي باشد. در تيترهاي يك يا دو ستوني، استفاده از روتيتر به صورت «مستقل» يا «مؤخره» مناسب نيست. روتيتر بايد به گونه اي باشد كه با برداشتن آن لطمه اي به تيتر اصلي خبر وارد نيايد

زيرتيتر:  بعد از تيتر اصلي و زير آن قرار مي‌گيرد با حروف كوچكتر از تيتر اصلي و مستقل از آن مي‌آيد: زير تيتر ضمن اينكه مفهوم مستقل از تيتر دارد به شكل يك تيتر ديگر زير تيتر اصلي مي‌آيد.

خلاصه تيتر (Summary head): در پاره اي از موارد كه خبر طولاني است و حاوي مطالب متعدد مي باشد، مي توان خلاصه اي از مطالب مهم رابعد از تيتر اصلي يا زير تيتر به صورت جمله هاي مستقل بيان كرد. خلاصه تيتر را در اصطلاح حرفه اي «سوتيتر» (Soustitre ) هم مي گويند كه با ستاره يا نقطه هاي درشت در ابتداي جمله مشخص مي شود . مثال:

روتيتر: با بهره برداري از كشتي «ايران هرمز -25» در بوشهر
تيتر اصلي: نخستين خط كشتيراني ايران – قطر افتتاح شد
زير تيتر: كشتي «ايران هرمز – 25» ظرفيت 150 مسافر و 500 تن بار را دارد.
خلاصة تيتر: کشتي «ايران هرمز – 25) مسافت بين بوشهر و بندر دوحه را كه 250 مايل است، 24 ساعته طي مي كند.
* هر مسافر مي تواند تا 50 كيلو بار به طور رايگان همراه داشته باشد.

ميان تيتر (Subhead): ميان تيتر معمولاً چند كلمه يا عبارت كوتاه است كه در ميان خبرهاي طولاني و خبرهاي تلفيقي براي تفكيك مطالب مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد. استفاده از ميان تيتر در اين گونه خبرها نه تنها لازم، بلكه ضروري است، زيرا براي خواننده سهولت بسيار ايجاد مي كند.
اندازة حروف ميان تيتر از اندازة حروف متن خبر درشت تر است. بايد توجه داشت كه استفاده از تيترهاي فرعي بستگي به اهميت و اندازة خبر دارد.

اشكال تيتر
علاوه بر نقشها و كاركردهاي تيتر كه شرح آنها داده شد، انتخاب شكل تيترها، تعداد ستونهايي كه اشغال مي كنند و همچنين شكل قلمي كه در آنها به كار مي رود نيز نقشهاي خاص را در جلب نگاه خواننده ايفا مي كنند. تيترها از لحاظ كمك به زيباسازي صفحات و تسهيل كار تفكيك مطالب به شكلهاي زير ارائه مي شوند:
تيتر يك سطري (Single – line headline ): اين تيتر همان گونه كه از نام آن برمي آيد، در يك سطر نوشته مي شود:
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
تيتر دو يا چند سطري (Multi – line headline ): اين نوع تيترها- به خصوص در هنگامي كه تعداد واژه هاي تيتر زياد است- در دو يا چند سطر (و ترجيحاً در دو سطر ) ارائه مي شوند:
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
تيتر پلكاني (Stepped headline): اين تيتر شبيه پله است و يا به راست و يا به طرف چپ تمايل دارد:
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
      ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
تيتر هرم وارونه (Inverted pyramid headline ): شكل اين تيتر شبيه هرم وارونه است و كلمات آن به تدريج از بالا به پايين، تا رأس هرم كاهش مي يابند:
٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭
٭ ٭
٭

تيتر مثلثي (Triangle headline ): اين تيتر بر خلاف تيتر هرم وارونه از يك كلمه در سطر اول شروع مي شود و به شکل مثلث پايان مي پذيرد:
٭
   ٭ ٭
      ٭ ٭ ٭
         ٭ ٭ ٭ ٭
                  ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
                        ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
شكلهاي ساير تيترها كه صفحه آريان برحسب جايي كه در اختيار دارند و سليقه اي كه به خرج مي دهند از آنها استفاده مي كنند به شرح زير هستند:
– نيم هرمي متمايل به چپ (Flush -left)؛
– نيم هرمي متمايل به راست( Flush – right)؛
– نامساوي متمايل به چپ ؛
– نامساوي متمايل به راست؛
– نامساوي و متمرکز (قرينه)؛
– حاشية متحرك (Hanging Indention)؛
– تركيبي (Combination)
– چكشي (Hammer headline) كه در آن يك كلمه از تيتر با حروف درشت تر در بالاي تيتر مي آيد:
برف
تهران را سفيد پوش كرد

ضرباهنگ تيتر :

حركت يكنواخت. برخى از تيترها روى خط راست حركت مى‏كنند. اين تيترها آهنگ يكنواخت و معتدلى دارند، مثل:
رئيس‏جمهور به دمشق رفت
«حركت يكنواخت»
تيتر از نقطه «الف» تا «ب» يك حركت بى‏افت‏وخيز و يكنواخت دارد، بدون آن‏كه فراز و نشيبى در لحن اثر بگذارد.

حركت موجى. تيتر در اين وضع روى طول موج حركت موزون و آهنگين دارد. آهنگ تيتر دلنشين است و با استفاده از واژه‏هاى آهنگين نوشته شده است، مثل:
‏هفته‏اى‏درپيش‏است:سرد،بارانى‏وبرفى
«حركت موجى»
حركت ضربه‏اى. تيتر در اين وضع ريتميك و با ضرباهنگ شكسته يا منقطع به‏نظر مى‏آيد. هر ضربه روى هر واژه مى‏نشيند و با واژه بعد به حركت درمى‏آيد، مثل:
كودتا در الجزاير شكست خورد
«حركت ضربه‏اى»

انواع تيتر
1. تيتر استنباطى/ Inferential headlineبرداشت صحيح تيترنويس از خبر در قالب يك جمله كوتاه، تيتر استنباطى است. در تيترهاى استنباطى، تيترنويس عصاره خبر را به‏صورت يك جمله بازگو مى‏كند و در واقع مفهوم را بيان مى‏دارد. اين‏كار به چند طريق صورت مى‏گيرد:
تيترنويس ممكن است از خواندن خبر به اين مفهوم دست يابد كه مثلاً اخطار يا هشدار صورت گرفته است، در حالى كه عين كلمات اخطار يا هشدار در خود خبر وجود ندارد. به‏عنوان مثال، شهردار در مصاحبه‏اى سد معبر در پياده‏روها را توسط اصناف خلاف اعلام مى‏كند و مى‏گويد براى مرتكبين جريمه درنظر گرفته شده است.
از اين قسمت از مصاحبه بوى اخطار به مشام مى‏رسد و مى‏توان چنين چيزى را تيتر استنباط كرد:
اخطار شهردار به اصناف در مورد سد معبر
2-دوتيترى
براى نخستين بار دوتيترى در جريان جنگ نيروهاى متحدين با عراق، موسوم به جنگ نفت در يكى از روزنامه‏هاى كشور مورد استفاده قرار گرفت. تا قبل از آن تيترهاى دوجمله‏اى مرسوم بود كه دو جمله از يك سخنرانى را به‏صورت تيتر مى‏نوشتند و طبعاً تيترهايى طولانى و خارج از معيارهاى مرسوم بودند.
از نظر شكل تيتر اوّل را بايد بدون ختم به فعل نوشت و تيتر دوّم را بايد با فعل خاتمه داد، هرچند كه در برخى از مواقع به ضرورت زيبايى مى‏توان هر دو تيتر را با فعل هم خاتمه داد. فعل پايانى تيتر دوّم، تحكم بيشترى به تيتر مى‏دهد و از نظر معنا نيز تيتر را روشن‏تر و واضح‏تر مى‏سازد. به نخستين دوتيترى درج‏شده در يكى از روزنامه‏هاى كشور توجه كنيد:
درخواست جهانى براى كمك به مردم عراق
بغداد همچنان زير آتش است
مثال:
نبردهاى تن به تن در كويت
نيروهاى‏متحدين‏به‏خاك‏عراق‏تجاوزكردند
ارتباط ظاهرى اين تيترها با يكديگر كمتر از تيتر قبلى است، امّا با مطالعه خبر ديده مى‏شود كه ارتباط معنايى مستقيم با هم پيدا مى‏كنند. اين تيتر خواننده را كنجكاو مى‏كند. مثال:
پافشارى‏ايران‏براى‏تشكيل‏كنفرانس‏اسلامى
جبهه دوّم عليه عراق از تركيه گشوده شد
ارتباط معنايى اين دو تيتر از تيتر قبلى بيشتر است و كنجكاوى خواننده را هم بيشتر برمى‏انگيزد. با اين حال بايد توجه داشت كه زيبايى اين تيترها خودبه‏خود خواننده را جلب مى‏كند.
به نمونه‏هاى ديگرى از دوتيتريها توجه كنيد:
3-تيتر اقناعي:

چنين تيترهايي با هدفهاي مشخصي نوشته مي شود: هدايت يا تهييج افكار عمومي، تبليغ و برجسته سازي موضوعي در جامعه، زمينه سازي در پيرامون اجراي سياست، تحت تأثير قرار دادن گروه يا طبقاتي از جامعه و به طور كلي تبليغ غير مستقيم براي ترغيب، القا يا تبليغ يك پيام خبري. در اين گونه تيتر ها،مثال:

عراق با پيشنهاد آمريكا براي مذاكره دربارة كويت موافقت كرد
موافقت عراق براي مذاكره با آمريكا اعلام شد
توافق عراق و آمريكا براي مذاكره در ژنو
اين سه تيتر، در ظاهر يك معنا و مفهوم را ميرساند، يعني با وجود تفاوت در شكل ظاهري، معناي واحدي را القا مي كنند، اما تاثير تيتر سوم به دليل استفاده از واژة «توافق» به طور غيرمستقيم برخواننده بيشتر است و القا كنندة همدلي و هماوايي عراقي و آمريكا است.
انواع‌ تيتر مدرن‌ يا تحليلي‌
1. تيترهاي‌ تحليلي‌ نتيجه‌گرا: مثل‌ تيتر فرانكفورتر الگماينه‌ براي‌ بازگشت‌ بي‌نتيجه‌ كلينتون‌ از مسكو/كسي‌ براي‌ كلينتون‌ كف‌ نزد/
2. تيترهاي‌ تحليلي‌ شخصيت‌محور: مثل‌ تيتر آقاي‌ الكابش‌، خبرنگار برجسته‌ شبكه‌ دوم‌ تلويزيون‌ فرانسه‌ در مصاحبه‌ با ميتران‌/ سرطان‌، ميتران‌ را از اليزه‌ بيرون‌ مي‌راند/ يا تيتر اكثر مطبوعات‌ منطقه‌ براي‌ حازم‌الشعلان‌/ ظهور صدام‌ دوم‌ در عراق
3. تيترهاي‌ تحليلي‌ موضوع‌محور: مانند تيتر مسعود بهنود براي‌ يك‌ مطلب‌ تاريخي‌ ـ سياسي‌ در مجله‌ آدينه‌/ اي‌ كاش‌ نفت‌ نمي‌بود/
4. تيترهاي‌ تحليلي‌ هشداري‌: مانند تيتر روزنامه‌ يوميوري‌ براي‌ حمله‌ ارتش‌ عراق به‌ كويت‌/ خودكشي‌ (ديكتاتور) حاكم‌ مغرور
5. تيترهاي‌ تحليلي‌ آگهي‌دهنده‌: مثل‌ تيتر مطبوعات‌ ورزشي‌ اروپا پس‌ از پايان‌ المپيك‌ آتن‌ و مشخص‌ شدن‌ نتيجه‌ مدال‌ها و اعلام‌ پكن‌ به‌ عنوان‌ مقربازي‌هاي‌ بعدي‌ المپيك‌ چشم‌بادامي‌ها، المپيك‌ پكن‌ را تسخير مي‌كنند/
6. تيترهاي‌ تحليلي‌ شگفتي‌آور: مثل‌ تيتر ايزوستيا (مسكو) براي‌ پيشروي‌ آب‌ درياي‌ خزر/2 استان‌ ايران‌ تا 5 سال‌ ديگر در خشكي‌ نمي‌مانند/
از شش‌ نوع‌ تيتر تحليلي‌ به‌ يك‌ وجه‌ مشترك‌ مي‌رسيم‌: تأكيد بربازگشايي‌ عنصرهاي‌ چگونه‌ و چرا در رويدادها.
ملاحظه‌ مي‌كنيد كه‌ در تيتر تحليلي‌ موضوع‌ محور به‌ همان‌ دليل‌ كه‌ بر موضوع‌ يعني‌ «نفت‌» تأكيد شده‌ است‌، در تيتر نتيجه‌گرا، موضوع‌ بي‌ثمر بودن‌ مذاكرات‌ سياسيِ رئيس‌جمهور پيشين‌ امريكا مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و در بقيه‌ موارد نيز، مسأله‌ به‌ همين‌ شكل‌ است‌.
اما وجه‌ مشترك‌ دوم‌ تيترهاي‌ شش‌گانه‌ تحليلي‌ اين‌ است‌ كه‌ «جهت‌ و پيكان‌تيتر» به‌ سمت‌ مخاطب‌، رو به‌ آينده‌ است‌ نه‌ به‌ پشت‌سر او، جهت‌ تيترهاي‌ تحليلي‌ در هر شش‌ نوع‌ به‌ سمت‌ آينده‌ تمركز دارد و اين‌ از ذات‌ و ساختار روزنامه‌نگاري‌ مدرن‌ يا امروزي‌ ناشي‌ مي‌شود.
يك‌ توضيح‌:
جالب‌ است‌ بدانيم‌ كه‌ در تيترهاي‌ رويداد محور كه‌ در روزنامه‌نگاري‌ تحليلي‌ هم‌، از جايگاه‌ مناسبي‌ برخودارند، عملاً كليت‌ «رويداد» مورد توجه‌ قرار مي‌گيرد نه‌ يك‌ عنصر خاص‌ از رويداد. مثلاً به‌ تيتر «طوفان‌ ژاپن‌ زلزله‌ 92 را از خاطره‌ها پاك‌ كرد» توجه‌ كنيد. اين‌ تيتر يك‌ رويكرد مشخص‌ دارد: رويداد محوري‌. در اينجا صرفاً طوفان‌ ژاپن‌ مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و تا آخر نيز تركيب‌ واژگاني‌ به‌ كمك‌ رويداد اصلي‌ ـ يعني‌ طوفان‌ ژاپن‌ ـ آمده‌ است‌.
مكمل‌هاي‌ ارتباط‌گر در تيتر
1. مكمل‌هاي‌ اقناع‌گر

2. مكمل‌هاي‌ شبه‌واقعيت‌: ( Alligory ، قياس‌ يا ترويج‌ ناآشنا به‌ كمك‌ آشنا)

3. مكمل‌هاي‌ مشروعيت‌
 هنگام‌ تيترزدن‌ خوب‌ است‌ به‌ مكمل‌هاي‌ تيتر توجه‌كنيم‌: آيا تيتر ما به‌ يك‌ مكمل‌ اقناع‌كننده‌ نياز دارد؟ آيا ضروري‌ است‌ تا با استفاده‌ از عنصر قياس‌ يا شبه‌واقعيت‌، تيتر را غني‌ كنيم‌؟ يا نه‌ هيچكدام‌. تيتر ما، ممكن‌ است‌ به‌ عنصر تكميلي‌ ديگري‌ نيازمند باشد تا به‌ او مشروعيت‌ بيشتري‌ نزد مخاطب‌ ببخشد.
فرض‌ كنيد ابتدا اين‌ تيتر را زده‌ايد: نفت‌ 120 دلاري‌، اما بعداً بخواهيد تيتر را كامل‌ كنيد: نفت‌، بازار بورس‌ را شوكه‌ كرد. اين‌ بار شما از خبرِ عبور قيمت‌ نفت‌ از مرز 120دلار، عنصر اقناع‌گري‌ كه‌ بازار بورس‌ هم‌ با اين‌ افزايش‌ قيمت‌ جهاني‌، شوكه‌ شده‌ است‌، را وارد تيتر مي‌كنيد.
در حالت‌هاي‌ ديگر نيز، مسأله‌ به‌ همين‌ شكل‌ است‌. مي‌توان‌ مثال‌هايي‌ را هم‌ براي‌ مكمل‌هاي‌ شبه‌واقعيت‌ و مشروعيت‌ آورد.
زمان فعل تيتر
در تيتر نويسي ترجيح براين است كه اگر رويداد مربوط به گذشته است، فعل تيتر به صورت «ماضي مطلق» و در صورتي كه مربوط به آينده است «مضارع اخباري »باشد. مثال:
رييس جمهوري پاكستان وارد تركيه شد (ماضي مطلق)
وزير خارجة شوروي فردا به عراق مي رود (مضارع اخباري)

«برجسته سازي» يا «اولويت گذاري»(Agenda- Setting )
در اوايل دهة 1970 ديدگاهي كه با عنوان «برجسته سازي» يا «اولويت گذاري»(Agenda- Setting ) رسانه ها توسط «دونالد شا» و «ماكسول مك كومز» (onald ShawD/ Maxwell Mccombs ) مطرح شده، اشاره به اين نكته دارد كه رسانه هاي خبري با بزرگ و برجسته كردن رويدادهاي مختلف، كوشش در القاي ديدگاههاي خاص خود به مخاطبان دارند. از نظر اين پژوهشگران، بزرگ و برجسته كردن مطالب در رسانه هاي خبري باعث مي شود كه مخاطبان هم، هماند رسانه ها، آن مطالب رابرجسته و مهم بپندارند. آنها مي گويند، اگر رسانه هاي خبري (راديو، تلويزيون و روزنامه) با اين عمل نتوانند تغييرات رفتاري قابل قبولي در مخاطبان به وجود آورند، حداقل باعث تغييرات شناختي قابل ملاحظه اي در مخاطبان خواهند شد. 5همان طور كه بررسيهاي بعدي نشان مي دهد، اين نكته را بايد در نظر داشت كه خوانندة روزنامه اهميت و ارزش هر خبر را به توجه به مرتبط بودن آن رويداد به كار و زندگيش تعيين مي كند و آثار شناختي، انفعالي و رفتاري رسانه ها ـچه كوتاه مدت و چه بلند مدت ـ بستگي به اين موضوع دارد.
اصطلاحات انگليسي براي درك متون:
٭ هر گاه اشتباهي در چيدن تيترها رخ دهد به آن Head-bust مي گويند.
٭ هر گاه بقية خبر در صفحة ديگري ارائه شود و تيتر آن خبر- در آن صفحه- چه كامل و چه ناتمام آورده شود، Jump head ناميده مي شود.
٭ براي تيتر اول پنج معادل وجود دارد: Top head , Ribbon , Streamer , Banner ,Line
٭ به ميزان واحد هاي تيتر (اعم از واژه هاي كوچك و بزرگ و همچنين فضايي كه بين واژه ها وجود دارد) Headline count گفته مي شود.
٭ به تيتر اصلي در صفحات داخلي- نه صفحة اول- Binder مي گويند.
٭ به تيتري كه خيلي وقتها كاربرد دارد- به ويژه تيترهاي ستونهاي ثابت- ولي دوباره در حروفچيني چيده نمي شود، و هميشه حاضر و آماده است Standing head مي گويند.

+ نوشت