چند دهه تصور اشتباه درباره یک روزنامه ایران

به گزارش پایگاه خبری آموزشگاه رسانه، از روزنامه ایران نو، شرق، برق، رعد، استقلال ایران، روزنامه مجلس، کوکب ایران، ستاره ایران، نوبهار، ایران، کاوه، شفق، تجدد و مجله آزادیستان همواره به‌عنوان مطبوعات سیاسی روزگار پس از استبداد صغیر یاد شده است. در این میان، روزنامه ایران نو که در دورۀ گشایش مجلس انتشارش آغاز شد، قطع، صفحه‌بندی و روش نگارش تازه‌ای داشت و به همین دلیل، بسیار زود مورد توجه مردم قرار گرفت.

این روزنامه که به‌عنوان برجسته‌ترین منبع اطلاع‌رسانی افکار حزب دموکرات ایران در دوره مشروطه شناخته می‌شود، جزء معدود روزنامه‌های این دوره است که به صورت روزانه در تهران منتشر می‌شد.

آغاز انتشار روزنامه ایران نو، هفتم شعبان ۱۳۲۷ (دوم مرداد ۱۲۸۸/ ۲۴ اوت ۱۹۰۹) و پایان آن، ۲۷ ذیحجه ۱۳۲۹ (۲۹ آذر ۱۲۹۰/ ۲۰ دسامبر ۱۹۱۱) است. در این میان، یک شماره در ۲۹ ذیحجه ۱۳۲۹ (۳۰ آذر ۱۲۹۰/ ۲۱ دسامبر ۱۹۱۱) با نام ایران نوین و دو شماره در روزهایی بعد، اول و دوم محرم ۱۳۳۰ با نام رهبر ایران منتشر شد. 

ایران نو خود را به‌عنوان «روزنامه‌ای ملی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ادبی، فنی، اخلاقی، از هرگونه مطالب سودمند سخن می‌راند» معرفی می‌کرد.

صاحب امتیاز و مدیرمسئول ایران نو در آغاز سیدمحمد ابوالضیاء شبستری بود و از براون (براون، ادوارد [و تربیـــــــــــت، محــمدعلــــی] تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ردیف ۷۷.) به بعد، همه منابع، مسئولیت او را اسماً دانسته‌اند. البته، از شماره ۱۰۳ و ۱۰۴ سیدمهدی افجه‌ای مدیــر مسئول روزنامه شد. افزون‌ بر این، از شماره نخست سال دوم (۱۹ شوال ۱۳۲۸/ ۶ آبان ۱۲۸۹) نام م. رسول‌زاده نیز به عنوان سردبیر در سرلوحه روزنامه درج شد. او از ابتدای تاسیس روزنامه تا ۲۶ جمادی‌الاول ۱۳۲۹ (اردیبهشت ۱۲۹۰) که به روسیه تبعید شد، گرداننده اصلی ایران نو بود.

محمدامین رسول‌زاده، یکی از بنیان‌گذاران حزب دموکرات ایران و از اندیشه‌پردازان سوسیال دموکراسی در جنبش مشروطیت در ایران بود.

او روسی، فارسی، ترکی عثمانی و آلمانی بلد بود و به نظر می‌رسد که زبان فارسی را مانند بسیاری از درس‌خواندگان مسلمان قفقاز از دوره کودکی آموخته و بعد در بادکوبه تکمیل کرده و در ایران، گفتار و نوشتار به آن زبان را روان‌تر یاد گرفته بود؛ چون افزون‌ بر مقاله‌هایی که به این زبان نوشت، در دوران تبعید به مسکو نیز در مدرسه زبان‌های شرقی لازاروفسکی (آرین‌پور، ج ۲، ص ۱۰۹) و بعدها به‌همراه تقی‌زاده در اسلامبول (تقی‌زاده: ۲۷) فارسی درس می‌داد. 

حسین آبادیان، استاد دانشگاه و تاریخ‌نگار، کتابی درباره این چهره با عنوان «رسول‌زاده، فرقه دمکرات و تحولات سیاسی ایران» نوشته که در پاییز ۱۳۷۶ و توسط مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران (زیر نظر بنیاد مستضعفان و جانبازان) منتشر شده است. 

آبادیان در بخشی از این کتاب به مواضع نگارندگان این روزنامه نسبت به زبان فارسی پرداخته که چنین است: «ایران نو در مواضع سیاسی و اقتصادی خود ضمن تبلیغ نوعی سوسیال دموکراسی از نوع اروپایی آن، از زرتشتیان و پارسیان هند حمایت‌های اکید به عمل می‌آورد؛ حتی در شماره‌های چند ماه اول آن بحثی به نام «گفتار پارسی» طبع می‌شد که سره‌نویسی در آن رعایت شده بود. در حقیقت این مطالب روزنامه ایران نو راهگشای کسانی شد که طرفدار پیراستن زبان فارسی از لغات عربی بودند. افراطی‌ترین جناح این دسته حتی تغییر خط و الفبای فارسی را در دستور کار خود قرار دادند؛ تقی‌زاده یکی از این‌ها بود.» 

او همچنین به توجه ایران نو به مسئله پیرایش زبان فارسی از لغات عربی (در قالب اعتنا به میراث ایران باستان و اندیشه احیای امپراتوری هخامنشی) اشاره کرده و ضمن بیان اینکه «درست به همین دلیل در روزنامه ایران نو، در شماره‌های روز جمعه بحثی تحت عنوان «گفتار پارسی» چاپ می‌شد»، آورده است: «حتی عنوان چاپخانه‌ای که ایران نو در آن طبع می‌شد، مطبعه پارسیان بود. در گفتار پارسی مسئله سره‌نویسی به کار گرفته شده بود؛ هیچ لغت عربی در این متن دیده نمی‌شد. این مقوله به آنجا منجر گردید که عده‌ای از به اصطلاح مشروطه‌طلبان سخن از تغییر خط و الفبای فارسی به میان آوردند؛ آن‌ها خط و زبان فارسی را عامل زوال ایران تلقی می‌کردند. 

آن روی دیگر این تفکر، تقلید از غرب و تشبه به مدنیسم بود. غایت آمال خط حاکم بر منورالفکری ایران که بخشی آن در روزنامه ایران نو متجلی می‌شد اخذ ظواهر فرهنگ غرب به شمار می‌آمد.»

در باب آنچه آبادیان نوشته است، چند نکته جای بحث و تأمل دارد. یکی آن‌که براساس بررسی‌های خبرنگار ایسنا در نسخه‌های (سه سال انتشار این روزنامه) موجود در کتابخانه ملی ایران،  روزنامه ایران نو در سال اول در مطبعه فاروس طهران، سال دوم در ابتدا در مطبعه مجلس و پس از آن تا پایان سال سوم در مطبعه دولتی خیابان ناصریه چاپ می‌شد. و به‌نظر، جایی از مطبعه «پارسیان» نامی نیامده است. 

افزون‌ بر این متن‌های موجود روزنامه موید این توصیف نیست، تا آن‌جا که نگارنده تا کنون بررسی کرده است، در سایر کتاب‌ها و مقاله‌های موجود که در آن‌ها به روزنامه ایران نو و محمدامین رسول‌زاده پرداخته شده، نکاتی مشابه آنچه آبادیان درباره موضع ایران نو نسبت به زبان فارسی ادعا کرده، نیامده است.

از جمله آن‌ها به این منابع می‌توان اشاره کرد: 

رسول‌زاده، محمدامین، رئیس‌نیا، رحیم، گزارش‌هایی از انقلاب مشروطیت ایران، شیرازه، تهران، ۱۳۷۷.

آدمیت، فریدون، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، گستره، تهران ۱۳۸۷.

 پروین، ناصرالدین، «ایران نو»، ایران‌شناسی، سال سیزدهم، تابستان ۱۳۸۰، شماره ۵۰.

بیات، کاوه، کوهستانی‌نژاد، مسعود، اسناد مطبوعات ایران، ۱۳۲۰-۱۲۸۶ هـ . ش، ج ۱، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۲. 

افشار، ایرج، اوراق تازه‌یاب مشروطیت، تهران، جاویدان، ۱۳۵۹.

 آرین‌پور، یحی، از صبا تا نیما، ج ۲، تهران، زوار، ۱۳۷۲. 

محیط طباطبایی، محمد، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، بعثت، تهران ۱۳۶۶.

افشار، ایرج، زندگی طوفانی، خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، تهران، علمی، ۱۳۶۸.

همچنین، درحالی که آبادیان به‌طور معمول درباره دیگر ادعاهایی که مطرح‌ کرده، به صفحاتی از روزنامه مستقیم ارجاع داده است، به‌نظر، در این زمینه مطلب مشخصی را از روزنامه مرجع قرار نداده است. او تنها اشاره کرده که مطالب «گفتار پارسی» در شماره‌های جمعه چندماه اول ایران نو منتشر می‌شده. با این حال، بررسی‌های نگارنده نشان می‌دهد تنها شماره‌های محدودی از روزنامه حاوی مطلب بوده است که از جمله آن‌ها به شماره‌های ۲۱ و ۳۲ سال اول می‌توان اشاره کرد. ضمن اینکه انتشار روزنامه ایران نو در روزهای جمعه طولی نکشید و از جایی به بعد این روزنامه در روز جمعه اصلا چاپ نمی‌شد.

دو نمونه از «گفتار پارسی» که در شماره‌های یادشده چاپ شده است، در ادامه می‌آید: 

آنچه تاکنون مطرح شد زمینه پیگیری‌های بیشتر را از سوی خبرنگار ایسنا فراهم کرد، اما حسین آبادیان به‌صورت رسمی در این‌باره پاسخی نداد.

با این حال، گفته می‌شود کتابی که منتشر شده، چون بعدها به نظر رسیده که قبل و بعد دارد و کامل نیست و به اصلاح نیاز دارد، تجدید چاپ نشده اما مشخص نیست نسخه اصلاح‌شده آن چه زمانی منتشر شود. 

انتهای پیام