گزارش نویسی

گزارش

گزارش، شكل گسترش يافته ى خبر است كه مى كوشد جزئيات و مسائل دور از دسترس در

يك خبر را براى خواننده بازگو كند. گزارش با تشريح عناصر خبرى مختلف، به ويژه به دو عنصر

»چرا « و »چگونه « پاسخ مى دهد. در واقع، گزارش تلفيقى از خبر و تحقيق و بازسازى هنرمندانه ى صحنه ها و حوادث است كه با بيانى توصيفى، تشريحى و تصويرى به خواننده ارائه مى شود.

سا ختار گزارش

گزارش از اجزا و بخش هاى مختلفى تشكيل مى شود كه بايد با توجه به »اصل وحدت « به

يكديگر پيوند داده شوند. براين ا ساس، هر گزارش يك »محور اصلى « دارد كه در واقع، موضوع

اصلى گزارش است و بايد در سراسر متن مورد توجه قرار گيرد.

گزارشگر بايد ابتدا تصويرى كلى از گزارش را در ذهن خود ترسيم كند و سپس با جمع آ ورى

اطلاعات و مواد خام، گزارش را تنظيم نمايد.

مواد خام گزارش عبارتند از: آمار، اطلاعات، ارقام، نقل قول ها، تاريخچه و پيشينه، تصاوير،

استدلال ها، توصيف ها و … .

يكى از نكات بسيار مهم در تنظيم گزارش، نحوه ى توزيع مواد خام در سراسر متن يا به

تعبيرى، رعايت »اصل تناسب « است. براى رعايت اين اصل، بايد رابطه ى كمى و كيفى مناسبى

بين اجزاى گزارش برقرار كرد كه بستگى تام به ذوق و هنر گزارشگر و تسلط او به نثر فارسى

و روزنامه نگارى دارد. آمار و ارقام، توصيف ها، جزئيات، مصاحبه ها، مشاهدات و … بايد با توجه

به حجم مطلب، در متن پخش شود.

استفاده از نقل قول و گفت و گو از جمله عواملى است كه گزارش را زنده و جاندار و روزآمد

مى كند.

بهتر است گزارشگر از نتيجه گيرى مستقيم و صريح در انتهاى گزارش پرهيز كند و نتيجه گيرى

را به خواننده واگذارد. پايان گزارش بايد طورى تنظيم شود كه مخاطب را در ارزيابى و نتيجه–

گيرى صحيح از موضوع يارى نمايد و درعين حال، او را به تفكر وادارد.

ليدنويسى براى گزارش

مهمترين كار گزارشگر پس از تهيه ى مواد خام، ليدنويسى است. ليدنويسى در مقوله هاى

مختلف روزنامه نگارى اهميت دارد، امّا در گزارش با توجه به حجم مطلب و ضرورت ايجاد

كشش و انگيزه در خواننده، اهميت ويژها ى مى يابد. »ليد، اوج هنرنمايى و قله ى گزارش

است و از آنجا دامنه و چشم ا نداز گزارش پيش روى مخاطب گشوده مى شود. «

ليد گزارش، حاوى مهمترين نتايج حاصل از تحقيقات گزارشگر يا مهمترين عناصر خبرى

به دست آمده يا علل و انگيزه هاى تهيه ى گزارش يا تلفيق و تركيبى از تمام آنهاست. توجه

به اين نكته ضرورى است كه ليد نبايد به عنوان مقدمه تلقى شود؛ زيرا مقدمه در واقع

زمينه چينى براى رساندن مخاطب به اصل مطلب است. به عبارت ديگر، »مقدمه از دامنه

به سوى قله رفتن است، ولى ليد از قله به دامنه نگاه كردن است. «. در گزارش اغلب نيازى

به مقدمه نيست.

انواع ليد گزارش

ليد خبرى: وقتى عناصر خبرى كسب شده در جريان تهيه ى گزارش از ساير عناصر گزارش،

برجستهت ر و مهمت ر باشند، از ليد خبرى استفاده مى شود.

ليد نقلى: حاوى يك يا چند جمله ى كوتاه نقل قول است كه مىت واند در ترسيم فضاى كلى

گزارش و انتقال موضوع به خواننده مؤثر باشد.

ليد توصيفى: وقتى عناصر توصيفى در گزارش جنبه ى غالب و جذابيت لالالازم براى جلب

مخاطب را دارد، مورد استفاده قرار مى گيرد.

ليد تلفيقى يا تركيبى: وقتى از عناصر مختلف موجود در دو يا چند نوع ليد (خبرى، نقلى و

توصيفى) استفاده شود، ليد تلفيقى شكل مى گيرد.

پاراگراف بندى گزارش

تقسيم گزارش به بندهاى متعدد، نكتها ى است كه بايد حتماً در گزارشنويسى رعايت شود.

اين كار هم فهم و درك مطلب را سادهت ر مى كند و هم باعث مى شود خواننده با متن، بهتر

ارتباط برقرار كند؛ ضمناً از خسته شدن خواننده جلوگيرى مى كند و در صورتى كه خواننده

بخواهد بخش هاى مورد نياز خود را مطالعه كند، به او يارى مى رساند.

انواع گزارش

گزارش ها بر اساس نحوه ى تنظيم و كاربرد آنها به انواع مختلفى تقسيم مى شوند كه

عبارتند ا ز:

-1 گزارش خبرى (رپرتاژ)

گزارشى است از رويدادها، سخنرانى ها، كنفرانس ها، مجامع و مراسم مختلف كه در آنها

خبرى به وقوع پيوسته يا درشرف وقوع است. اين نوع گزارش، درواقع شكل گسترشي افته ى

خبر محض است كه در خلال آن، مخاطب با جزئيات بيشتر در مورد كم و كيف يك رويداد

يا موضوع آشنا مى شود، علت و چگونگى آن را درمىيابد و از طريق آن، به حس كنجكاوى و

شوق دانستن خود، پاسخ مى دهد. اين نوع گزارش معمولالالاًًً زمانى تهيه مى شود كه خبر اوليه

در مورد يك رويداد اعلام شده است، امّا پاسخگوى تمام نيازهاى اطلاعاتى مخاطب نيست.

درونمايه ى اصلى گزارش خبرى را عناصر و ارزش هاى خبرى تشكيل مى دهند كه به صورت

جامع و با تشريح و تحليل آنها، به ويژه با پرداختن بيشتر به دو عنصر »چرا « و »چگونه « تهيه

شده است. در گزارش خبرى بايد در حد نياز از توصيف و تصويرپردازى بهره برد. قالب هاى

خشك خبر، در گزارش خبرى شكسته مى شود و تشريح و توصيف به آن راه مىيابد. ليد نيز

نثرى توصيفى و منعطف پيدا مى كند.

-2 گزارش تحقيقى (اجتماعى)

اين نوع گزارش در مورد مسائل، مشكلات و واقعيت هاى مختلف اجتماعى و با توجه به

نيازهاى عمومى و شرايط خاص زمان و مكان تهيه مى شود و از مؤثرترين انواع گزارش

است.

خاستگاه گزارش هاى اجتماعى، جامعه و مسائل مهم مردم است. يك معضل، مسأله يا

واقعيت اجتماعى مورد بررسى قرار مى گيرد تا اذهان عمومى به آن معطوف گردد. نتايج

تحقيق در اين گزارش ها بايد دقيق، عينى و قابل اطمينان باشد.

-3 گزارش از محل (مونوگرافى)

گزارش بازديد از يك محل خاص مثل يك شهر، موزه، منطقه، اثر باستانى و … است. هدف

از تهيه ى اين نوع گزارش، معرفى يك محل يا منطقه از نظر تاريخچه، وضعيت فعلى و …

است. نكاتى كه بايد در تنظيم مونوگرافى رعايت شود، عبارتند از:

• براى تجسم بخشيدن به محل در ذهن مخاطب بايد از توصيف، فضاسازى و

تصويرپردازى بهره گرفت.

• گزارش بايد هم شامل توصيف عناصر فيزيكى و مادى هم عناصر ذىروح باشد.
• تاريخچه ى محل نبايد در ابتداى گزارش قرار گيرد؛ زيرا گزارش را به مطالب كهنه،

تاريخى و مرده شبيه مى كند.

• مشخصات جغرافيايى محل يا ويژگى هاى فيزيكى آن بايد حتى ا لامكان در لابه لاى

توصيف ها و تصويرها و به صورت غيرمستقيم ارائه شود.

• حضور نويسنده ى گزارش در محل بايد در جاى جاى آن ملموس باشد.

-4 گزارش علمى – تخصصى

براى تشريح يك رويداد يا موضوع علمى در يك زمينه ى تخصصى يا انعكاس عملكردها،

فعاليت ها، موقعيت هاى يك مركز يا مؤسسه ى علمى – تحقيقاتى تهيه مى شود.

گزارش علمى – تخصصى ممكن است براى يك نشريه ى علمى – تخصصى تهيه شود كه

در اين صورت، اصطلاح ها، مفاهيم و واژه ها از بار علمى و تخصصى بيشترى برخوردارند يا

ممكن است براى يك نشريه ى عمومى يا صفحه هاى علمى نشريها ى تخصصى تهيه شود كه

در اين صورت، زبان و مفاهيم گزارش بايد سادهت ر و قابل فهم ترباشد.

-5 گزارش از شخص

اين قبيل گزارش ها از اشخاصى كه شخصيت، زندگى، كار يا خصوصيات آنها براى مخاطبان

جذاب است و بر آگاهى هاى آنها مىا فزايد، تهيه مى شود.

-6 خاطرهن ويسى

گزارشى از مشاهدات و تجربيات روزمره ى نويسنده است و اگر توسط شخصيت هاى ذى نفوذ

و كسانى كه در بطن برخى رويدادها و جريان هاى مهم بودها ند، تنظيم شود، بسيار جذاب

و مفيد خواهد بود.

-7 گزارش سفر

مى تواند از انواع سفرهاى زيارتى، علمى، تفريحى، تحقيقى و … تهيه شود كه بر مبناى

موضوع آن، حاوى اطلاعات مفيدى براى خواننده است و تجربيات و مشاهدات نويسنده را

به خواننده منتقل مى كند.

-8 گزارش مصور

در گزارش مصور، ارائه ى اطلالاعات و واقعيت ها از طريق تصوير (عكس) صورت مى گيرد و

هنگامى كه جنبه ى تصويرى موضوع قوى و برجسته است، تهيه مى شود. گزارش مصور اگر

خوب تهيه شود، از پرجاذبه ترين انواع گزارش است. براى تهيه ى يك گزارش تصويرى جذاب

بايد به نكات زير توجه كرد:

• موضوع، ظرفيت و قابليت به تصوير كشيده شدن را دارا باشد.
• عكس ها به اندازه ى كافى گويا و جاندار باشند.
• ترتيب قرارگرفتن عكس ها به نحوى باشد كه از نقطها ى مناسب شروع و به نقطها ى

مناسب ختم شود، به نحوى كه ارتباط ميان عكس ها از نظر انتقال واقعيت ها حفظ

شود. در واقع چينش عكس ها بايد به گونه ا ى باشد كه اصول تنظيم گزارش، يعنى

تناسب، وحدت و انسجام و توصيف و تشريح در آن رعايت شود.

• هر عكس بايد شرحى مناسب و كوتاه داشته باشد.
• در گزارش مصور، معمولاً يك عكس اصلى و محورى وجود دارد كه در واقع، نقش

ليد را ايفا مى كند و تصويرى كلى از موضوع ارائه مى دهد و مخاطب را به سوى

مضمون و ساير عكس ها رهنمون مى شود.