صفحه آرایی
گرافيك مطبوعاتى
گرافيك هنرى تصويرى است كه در وهله ى نخست به منظور تكثير يا نسخه بردارى آفريده
مى شود. در هنر گرافيك، »خط « بر »رنگ « تقدم دارد. هنر گرافيك شاخها ى از هنرهاى
تجسمى است كه به دو شاخه ى »هنر محض « و »كاربردى « تقسيم مى شود. گرافيك
محض، انواع چاپ هاى دستى با فنون مختلف را شامل مى شود كه معمولاً سفارشى نيست و
گرافيست به ميل و انگيزه ى خود آنها را خلق مى كند؛ ولى در گرافيك كاربردى، هنرمند در
خدمت توليدكننده ى كالا يا سفارش دهنده ى اثر است و براى درك آسان تر مفهوم و انتقال
پيام به كار گرفته مى شود.
غير از كارهاى چاپى نظير نشانه، پوستر، جلد كتاب، تمبر پستى، صفحه آرايى و … كه همه
آثار گرافيكى هستند، گرافيك معاصر به حيطه هاى عكاسى، رايانه، طراحى صنعتى و … نيز
وارد شده است.
گرافيك خبرى
گرافيك خبرى تصويرى از خبر است كه قسمتى از رويداد يا تمام آن را نشان مىدهد.
گرافيك خبرى در موارد زير به كار مى رود:
-1 عينيت بخشيدن به خبر در قالب تصوير به منظور ايجاز و جلوگيرى از تطويل خبر در
مواجهه با مشكل تراكم مطالب
-2 عينيت بخشيدن به خبر در قالب تصوير هنگامى كه امكان ثبت تصوير رويداد توسط
دوربين عكاسى يا فيلمبردارى وجود ندارد.
گاهى مى توان مطالبى را كه نياز به چندين صفحه توضيح دارند، در يك گرافيك خلاصه
كرد؛ مثلاً موقعيت نيروهاى نظامى را در شبيخون به يك منطقه از لحظه ى نخست حمله،
بر روى نقشه تصوير كرد يا وضعيت بازار بورس را با نمودار به تصوير كشيد.
لوگو يا سرلوحه ى نشريات
براى تعريف لوگو يا سرلوحه ى نشريات، ابتدا بايد با مفهوم »نشانه « آشنا شد. به تعبير يونگ،
تصوير اگر متضمن مفهومى در ماوراى آشكار و مستقيم خود باشد؛ يعنى اگر غير از خودش
بر چيز ديگرى دلالت كند، »نشانه « و »نماد « است.
نشانه ها از نظر بصرى به دو گروه نشانه هاى تصويرى و نشانه هاى نوشتارى تقسيم مى شوند:
نشانه هاى تصويرى معمولاً خلاصه شده ى تصوير انسان، حيوان يا اشياء است. در نشانه هاى
نوشتارى، فقط از نوشته و حروف استفاده مى شود.
از نخستين كارهاى گرافيكى نشريه، طراحى نام آن است؛ يعنى طراحى سرلوح يا سرلوحه
كه علامت شناسايى مجله و معرف آن است. سرلوحهى نشريات، نوعى نشانه ى نوشتارى
است كه به آن »لوگوتايپ « يا »لوگوى نشريه « مى گويند. كاربرد اصلى آن، روى جلد نشريه
است، ولى در مواردى نظير طراحى سربرگ نشريه، پيشن ويس مقالات، مهر نشريه، صفحه ى
فهرست، برگ اشتراك و … نيز به كار مى رود.
طراحى سرلوحه با خوشنويسى ارتباط مستقيم دارد. سرلوحه بايد خوانا و چشم نواز باشد و
در مخاطب نشريه تأثيرى مطبوع داشته باشد. در نشرياتى كه سرلوحه در ابعاد كوچك، كنار
شماره ى صفحات نشريه تكرار مى شود، بايد اين قابليت را داشته باشد كه پس از كوچك
شدن نيز واضح بماند.
در طراحى سرلوحه، گاهى علاوه بر خط، از شكل هاى دايره، مربع، مثلث يا اشكال كمكى
ديگر استفاده مى شود كه هدف از كاربرد آنها، برقرارى تعادل و توازن يا دادن نوعى ويژگى
بصرى به كار است.
نشانه هاى بخش هاى ثابت نشريات
برخى از نشريات براى هريك از بخش هاى ثابت، نشانه ى ويژها ى طراحى مى كنند كه لازم
است با يكديگر هماهنگى و تناسب داشته باشند؛ يعنى با ويژگى بصرى يكسانى طراحى و از
نظر فضاهاى مثبت (خطوط و اشكال و سياهى ها) و منفى (فضاها و فواصل سفيدى كه ميان
شكل هاى اصلى ايجاد مى شود) و ضخامت خطوط و سطوح، مشابه باشند. محل قرار گرفتن
اين نشانه ها معمولاً قسمت ثابتى از صفحه است كه در اكثر نشريات در قسمت راست بالاى
صفحه و در شروع هر بخش قرار دارد.
ريزنقش
ريزنقش علامت يا طرحى كوچك است كه يا نقشى كاربردى دارد؛ مانند دايره يا مربع پايان
مقالات، يا در زيبايى و تركيب كلى صفحه مؤثر است.
ريزنقش هاى كاربردى در موارد زير استفاده مى شوند: يادآورى، ارتباط دادن دو قسمت از
يك __________مطلب، مشخص كردن شروع و پايان مطلب، راهنمايى هايى نظير ادامه ى مطلب در
صفحه ى بعد و …
حروف
در گرافيك مطبوعاتى، حروف يكى از عناصر مهم بصرى به شمار مى روند. حروف قبل از
خوانده شدن، ديده مى شوند و با مخاطب، ارتباط بصرى برقرار مى كنند. يكى از عوامل اصلى
در ميزان تأثير بصرى حروف، ضخامت آنهاست. هرچه حرف ضخيمت ر باشد، داراى انرژى
بصرى بيشترى است. حروف ضخيم را اصطلاحاًًً »سياه « و حروف كم ضخامت را »نازك «
مى گويند. معمولا فونت حروف فارسى در حالت نازك، خواناست ولى در حالت سياه، از
خوانايى آن كم مى شود.
خطوط مختلف كه حروف در آنها به شكل هاى مختلف درمى آيند، تأثيرهاى بصرى
متفاوتى دارند. هنگام انتخاب خط، بايد به تأثير بصرى آن توجه كرد؛ مثلاًًً خط نسخ حالتى
هشداردهنده و هيجان ا نگيز دارد و بيان خبرى آن قوى است، ولى خط نستعليق به دليل
حالت منعطف حروف، براى بيان خبر مناسب نيست. همچنين استفاده از حروف ريز براى
كودكان، حروف فانتزى براى متون علمى و فنى و حروف زاويه دار (ايتاليك) براى متن هاى
طولانى، مناسب نيست.
هنگام استفاده از حروف فارسى، اگر فاصله ى سطرها بيش از اندازه كم شود، ممكن است
حروف سطرهاى بالا و پايين با يكديگر تداخل پيدا كنند و اگر فاصله ى سطرها زياد شود،
نوعى ازهم گسيختگى در صفحه به وجود مى آيد. فاصله ى سطرها بايد به اندازها ى باشد كه
در عين ساده خوانده شدن، فضاى زيادى را اشغال نكند. سطرها در كنار يكديگر بايد متن
خاكسترى نسبتاً فشردها ى را بسازند كه سفيدى صفحه را چشمگيرتر نمايد.
صفحه آرايى
خواننده در ارتباط با مطبوعات، ابتدا شكل ظاهر را مى بيند و بنابراين صفحهآرايى نشريه،
نقش مهمى در جلب و جذب مخاطب ايفا مى كند.
هدف از صفحه آرايى، برقرار كردن نظم لازم براى مشاهده و مطالعه ى نشريه، درك بهتر و
سريعتر مطلب، سهولت خواندن و ايجاد رغبت در خواننده است.
نوع مطالب نشريه و ماهيت كلى آن، عامل اصلى تعيين كننده ى شكل صفحات و چگونگى
صفحه آرايى است.
يكى از مهمترين اصول در صفحه آرايى، ايجاد هارمونى يا همخوانى بين اجزاى تشكيل–
دهنده ى صفحه است.
عناصرى كه در صفحه آرايى نقش دارند، عبارتند از:
-1 قطع و فرم كاغذ
-2 تصويرها و طرح ها
-3 خطوط و نوع حروف
-4 رنگ و تركيبب ندى آن
-5 شكل ظاهرى تيترها و كاراكتر حروف
-6 نحوه ى همجوارى فضاهاى خالى و پر در صفحه
براى صفحه آرايى، پايه ى كار نشريه به سليقه ى صفحه آرا طراحى مى شود. در پايه ى كار كه
امروزه با رايانه تهيه مى شود، حاشيه ها، فاصله ى بين سطرها، اندازه ى ستون ها و فاصله ى
بين آنها براى رايانه تعريف و براساس آن، صفحه آرايى انجام مى شود.
جلد نشريه
جلد نشريه در ترغيب خواننده به مطالعه ى آن سهمى بسزا دارد و ماهيت كلى نشريه را نشان
مى دهد. شماره هاى مختلف يك نشريه بايد ويژگى هاى بصرى ثابت و در عين حال، خاص
داشته باشد. به ماهيت كلى جلد كه در هر شماره ثابت مى ماند، »انيفورم « مى گويند.
جلد نشريه بايد طورى طراحى شود كه در بين ساير نشريات، مشخص باشد و كنجكاوى و
ميل مطالعه ى مخاطب را تحريك نمايد.
سنگينى تصوير روى جلد، بهتر است بيشتر در پايين صفحه و جهت نگاه تصوير (به مبحث
زاويه ى ديد مراجعه شود) بايد به درون نشريه، يعنى سمت تورق آن باشد.
طرح روى جلد مىت واند پشت جلد را هم دربرگيرد، به نحوى كه طرح روى جلد و پشت
جلد، تصويرى واحد را بسازند و از نظر بصرى به هم مربوط باشند.
ستون و سطر
در صفحه آرايى براى تقسيم بندى يك صفحه به ستون هاى مجزا، از روش هاى دو ستونى، سه
ستونى، چهار ستونى و بهن درت پنج ستونى استفاده مى شود كه هركدام تأثير بصرى خاصى
دارد؛ مثلاً يك صفحه ى چهارستونى از نظر بصرى شلوغت ر و متنوع تر از يك صفحه ى دو
ستونى است كه آرامت ر و سنگين تر به نظر مى رسد. اگر بخواهيم حسى از شلوغى به خواننده
القا شود، از ستون هاى باريكت ر استفاده مى كنيم و براى تداعى آرامش و متانت، ستون ها
را پهنت ر مى گيريم.
يك سطر نشريه، بايد حداقل شامل هفت كلمه و حداكثر داراى چهارده كلمه باشد. اگر
تعداد كلمات از چهارده بيشتر باشد، موجب خستگى چشم خواهد شد. ضمناًًً نبايد از حروف
ريز در سطرهاى طولانى استفاده كرد.
نكاتى كه بايد در صفحه آرايى رعايت شود:
- در صفحه آرايى، صفحات روبه رو بايد با هم طراحى شوند.
- دو صفحه مقابل حتى ا لامكان بايد موضوعى مشابه داشته باشند.
- تصاوير يا نوشته هايى كه به صورت كمرنگ در پس زمينه ى صفحه مى آيند، معمولاً
خواندن را دشوار مى كنند؛ بنابراين بايد با دقت انتخاب و در كم رنگ ترين حالت
استفاده شوند.
- در صفحه آرايى بهتر است از تقارن پرهيز شود تا صفحات قابل پيشب ينى و خسته–
كننده نباشند.
- اگر در چند صفحه ى پشت سر هم، تعداد تصاوير زياد است، بايد از فضاهاى سفيد
بيشترى بين آنها استفاده كرد.
- وقتى يك تصوير تمام صفحه را اشغال مى كند، صفحه ى مجاور نبايد پر و سنگين
باشد و بايد از فضاهاى سفيد بيشترى در آن استفاده شود.
- تصاوير شيب دار (كج) تحرك خاصى به صفحه مى دهند كه اگر با موضوع مطلب،
تناقض نداشته باشند، جذابيت صفحه را زياد مى كنند.
- در صفحه آرايى نبايد فضاهاى سفيد را در تمام صفحه پراكنده كرد، بلكه بهتر است
سفيدى در اطراف مجموع عناصر بصرى قرار گيرد و نوعى تضاد مطبوع ايجاد كند.
- براى مشخص كردن چند سطر در يك متن، بهتر است از شيوه هايى غير از كادربندى
استفاده شود؛ مانند تغيير اندازه ى حروف، استفاده از حروف سياه، استفاده از زمينه ى
ترام* كم رنگ، رسم يك خط در بالا و يك خط در پايين.
- بهتر است تا حد امكان از به كار بردن خط در صفحه كه باعث شلوغى صفحه
مى شود، پرهيز كرد و مرزبندى بين مطالب، بيشتر توسط تيترها، عكس ها، سوتيترها
يا ترام هاى ملايم صورت گيرد.
- *در نشريات رنگى، استفاده از رنگ هاى متعدد با كنتراست هاى تند و در نشريات سياه
و سفيد، استفاده ى افراطى از نگاتيو و ترام، صفحه را سنگين مى كند و باعث مى شود
صفحه از هارمونى لازم برخوردار نباشد.
- استفاده از فضاى سفيد در صفحه باعث مى شود تا بين مطلب و زمينه ى كاغذ، نوعى
تضاد (كنتراست) ايجادشود و مطالب صفحه به صورت برجستهت رى جلوه كنند. ضمناًًً
به تقسيم مطالب صفحه هم كمك مى كند.
زاويه ى ديد
هر تصوير داراى زاويه ى ديد خاصى است كه بستگى به نحوه ى كادربندى سوژه و
كمپوزيسيون تركيبب ندى آن دارد.
در واقع، وقتى چشم به تصويرى نگاه مى كند، معمولاً در جهتى ثابت و مشخص روى آن
حركت مى كند كه بها ين جهت، زاويه ى ديد تصوير مى گويند. بهعبارت ديگر، زمانى كه چشم
تصويرى را مى نگرد، نخست منعطف به يك قسمت مى شود و سپس در يك جهت مشخص،
روى آن حركت مى كند.
در تصاويرى كه سوژه ى آنها انسان است، زاويه ى ديد، سمت و سوى نگاه شخص است؛ مثلاً
وقتى شخص داخل تصوير، از سمت راست به چپ نگاه مى كند، زاويه ى ديد به سمت چپ
است و برعكس، اگر از چپ به راست نگاه كند، زاويه ى ديد به سمت راست است. اگر از بالا
* ترام درصدى از رنگ كامل است، ترام از تعدادى نقطه ى مجاور هم تشكيل شده است كه رنگ هركدام از آنها كامل است،
ولى برحسب فاصلها ى كه با هم دارند، رنگ كامل تيره يا روشن را ايجاد مى كنند؛ مثلاً ترام 25 سياه، يعنى نوعى خاكسترى
كه غلظت سياهى آن 25 درصد است.
به پايين نگاه كند، زاويه ى ديد از بالا به پايين است و برعكس درصورتى كه به روبه رو نگاه
كند، زاويه ى ديد تصوير، خنثى است.
در تصاويرى كه انسان در آنها وجود ندارد، نحوه ى تركيب بندى عناصر تصوير همراه با عوامل
ديگر، زاويه ى ديد را معين مى كند:
- در اشياء دسته دار مثل قاشق، معمولاً حركت چشم از سوى دسته به طرف ديگر
شىء است.
- وقتى وسايل نقليه را از نيم رخ مى نگريم، حركت چشم از قسمت پشت به طرف جلوى
وسيله است.
- هنگامى كه به اشيايى مثلا مداد، خودكار و … نگاه مى كنيم، حركت چشم از انتها
به طرف نوك است.
- در تصوير چارپايان، حركت چشم از دُم به طرف سر است.
- در تصوير در ورودى ساختمان، حركت چشم به سمتى است كه در باز شده است،
يعنى اگردر ورودى به سمت چپ باز شده باشد، زاويه ى ديد به سمت چپ است و
برعكس.
- در طرح ها و اشكالى كه يك طرف از نظر تصويرى سنگينت ر است، معمولاً زاويه ى
ديد از سمت سنگين به سمت سبك تصوير است.
كاربرد زاويه ى ديد
زاويه ى ديد در صفحه آرايى نقش مؤثرى دارد. به طور كلى كاربرد زاويه ى ديد
به صورت زير است:
- در روى جلد نشريات، زاويه ى ديد تصوير نبايد به طرف عطف باشد بلكه بايد به سمت
تورق نشريه باشد تا توجه مخاطب به درون نشريه جلب شود؛ مثلاً يك چهره ى
نيم رخ در روى نشريه، بايد به گونها ى قرارگيرد كه پشت سر به طرف عطف و قسمت
جلوى صورت به طرف تورق نشريه باشد.
- در دو صفحه ى روبه رو، زاويه ى ديد تصوير بايد به طرف عطف باشد تا نگاه خواننده
به سمت داخل نشريه و متن باشد.
- اگر تصويرى داراى زاويه ى ديد به سمت چپ باشد، استقرار آن در سمت راست دو
صفحه ى مقابل هم است.
- تصويرى كه زاويه ى ديد آن از بالا به پايين است، بهتر است در قسمت هاى فوقانى
صفحه قرار گيرد و برعكس.
- تصاويرى كه زاويه ى ديد خنثى دارند؛ يعنى شخص داخل تصوير در آنها به روبه رو
نگاه مى كند يا وسيله ى نقليه ا ى كه از روبه رو مشاهده مى شود يا در ساختمانى كه
از روبه رو ديده مى شود، در هر قسمت صفحه مى تواند قرار گيرد.
- در بعضى تصاوير كه يك زاويه ى ديد مشخص وجود ندارد و تصوير مجموعه ا ى از
حركت هاى مختلف است، برآيند نيروهاى موجود در تصوير درنظرگرفته مى شود.
- اگر تصوير با زاويه ى ديد به سمت چپ، در طرف چپ صفحه قرار گيرد، نگاه تصوير
از صفحه خارج مى شود و به سمت خارج كادر صفحه هدايت مى شود كه درست
نيست و هماهنگى تركيب صفحه به هم مى خورد. به طوركلى زاويه ى ديد تصوير بايد
نگاه خواننده را به داخل صفحه هدايت كند.
فهرست نشريه
طراحى كلى فهرست نشريه، ثابت است. صفحه ى فهرست نشريه بايد طرحى چشم نواز
داشته باشد و محل و شماره ى صفحه ى هر مطلب را به راحتى به خواننده نشان دهد.
صفحه ى فهرست، غالباً نخستين صفحه ى متن است. حقوق و شناسنامه ى نشريه هم معمولا
در صفحه ى فهرست ارائه مى شود، ولى در بعضى از نشريات، يك صفحه ى جداگانه به حقوق
و شناسنامه ى نشريه اختصاص مىي ابد.
در برخى نشريات نيز، سخن سردبير در صفحه ى فهرست قرارمى گيرد. »به نام خدا « يا
»بسم ا لله ا لرحمن ا لرحيم « بايد در فوقانى ترين بخش صفحه ى فهرست قرارگيرد.
سرلوحه (لوگوى نشريه) و اطلاعات زير آن، مانند شماره ى نشريه و تاريخ نشر هم بايد دوباره
در صفحه ى فهرست ذكر شود.
در طراحى فهرست بايد دقت شود كه در ستون شماره ى صفحات، يكان ها زير هم و ده گان–
ها زير هم قرارگيرد.
صفحه ى فهرست بايد از نظر بصرى با تمام نشريه، هماهنگ باشد. شرح عكس روى جلد و
در صورت لزوم شرح عكس پشت جلد هم در صفحه ى فهرست ارائه مى شود.
صفحه آرايى روزنامه
روزنامه، نشريها ى است خبرى كه معمولاً يكب ار در شبانه روز چاپ و توزيع مى شود. صفحه–
آرايى روزنامه با نشريات ديگر اندكى تفاوت دارد. حروف متن روزنامه نسبت به ساير نشريات
كمى كوچكتر انتخاب مى شود، البته بايد به سهولت خوانده شود. فاصله ى سطرها نيز، حداقل
است و طول سطرها بايد حدود 5/ 3 تا 5/ 4 سانتى متر باشد كه 5 تا 7 كلمه در آن جاى
مى گيرد.
سرلوحه ى اكثر روزنامه ها، در محل ثابتى در قسمت فوقانى صفحه ى اول است. صفحه ى
اول هر روزنامه، مهم ترين صفحه است كه بايد داراى خلاقيت هاى تصويرى باشد و مهمترين
اخبار و بهترين عكس در آن قرارگيرد.
روش هاى معمول صفحه آرايى صفحه ى اول روزنامه عبارتند از:
- طرح متوازن متقارن: حفظ تقارن دقيق يا نسبى، اصلى است كه در اين نوع طراحى
به كار گرفته مى شود و تيترها، تصاوير، كادرها و خطوط تزئينى يا كاربردى با هم
تقارن دارند.
- طرح مثلث معكوس: در اين طرح، مطالب و تصاوير به گونها ى تنظيم مى شوند كه
نيمه ى فوقانى صفحه ى اول روزنامه، شكل مثلثى معكوس را به خود مى گيرد و ساير
مطالب، اطراف آن را پر مى كند؛ يعنى اگر تيتر اصلى هشت ستون است، عنوان بعد
از آن، شش ستون و تصوير زير آن، چهار ستون و شرح عكس زير آن، دو ستون
است.
- طرح رُبعى: در اين طرح، مهمت رين مطالب و تصاوير در سمت راست يا چپ نيمه ى
فوقانى صفحه قرارمى گيرد و مطالب كم اهميت به ترتيب در بخش هاى ديگر.
- طرح مجلها ى: اين طرح متشكل از يك تيتر بزرگ اصلى و يك عكس براى آن و
چند تيتر و عكس براى جلبت وجه خوانندگان است و توضيحات بيشتر، در صفحات
ديگر روزنامه ارائه مى شود.
عكس
استفاده از عكس در مطبوعات علاوه بر اينكه بر جذابيت بصرى نشريات مى ا فزايد، مى تواند
در فهم سريعتر، دقيق تر و بهتر مطالب و اطلاعات و تجسّم موضوع به خواننده يارى رساند.
عكس هايى كه در مطبوعات به كارمى روند، انواع مختلفى دارند كه عبارتند از:
عكس خبرى
عكسى است كه از نظر انتقال عينى فضاى رويداد به درك متن خبر و ارتباط بهتر خواننده
با مطلب كمك مى كند. در اين نوع عكس ها، ارزش هاى بصرى زيبايى شناسانه و ابداعات
هنرى چندان مطرح نيست و هدف اصلى، بيان خبر است. عكس هاى خبرى كه همراه اخبار
و گزارش ها به كار مى روند، خبر را كامل مى كنند.
عكس خبرى به خواننده ى خبر كمك مى كند تا فضاى رويداد را عيناً مشاهده كند. در
مواقعى كه عكس خبرى بدون مطلب ارائه مى شود، اطلاعات و مفاهيم را در چارچوب
بيان تصويرى به خواننده منتقل مى كند. درواقع، عكس خبرى بدون مطلب، به عنوان يك
پيام بصرى، به بيننده اجازه مى دهد تا برداشتى كاملاً آزاد از تصوير داشته باشد و براساس
فرهنگ تصويرى خود، و ميزان شناخت از تصوير، استنباط شخصى خود را داشته باشد.
در عكاسى خبرى، با استفاده از نماهاى مختلف مىت وان مفاهيم مختلفى را به مخاطب
منتقل كرد.
