رونمایی از تصویر نسخه نایاب «قاسم الاخبار» در همدان

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها – حسن افشار*: از اولین نشریات فارسی زبان دارای بخش طنز و فکاهی می‌توان به «شاهسون» چاپ استامبول در سال ۱۳۰۶ قمری به مدیریت حاجی عبدالرحیم طالبوف، «طلوع» چاپ بوشهر در سال ۱۳۱۸ قمری به مدیریت عبدالحمیدخان متین‌السلطنه و «ادب» چاپ مشهد در سال ۱۳۱۸ و تهران ۱۳۲۱ به مدیریت ادیب‌الممالک اشاره کرد.

طنز به عنوان عنصری نوین بعدها در مطبوعات جای بیشتری پیدا کرد و از پیشگامان طنز پردازی مطبوعاتی می‌توان روزنامه «ملانصرالدین» که از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۰ با قطع ۲۴ ×۳۲ در ۸ صفحه به زبان ترکی فارسی چاپ می‌شد را نام برد.

در این نشریه صورت اولیه طنز نوشتاری در کنار کاریکاتور، با پرداختن به دغدغه‌ها و موضوعات اجتماعی ایران ارائه می‌شد.

این مطالب با نوشته‌هایی از جلیل محمدقلی‌زاده، شعرهای علی‌اکبر صابر در کنار کاریکاتورهای دو نقاش آلمانی منتشر می‌شده‌اند و این روزنامه نه تنها به مطالب و مسائل سیاسی منطقه‌ای محدود نبود بلکه جریانات مهم دنیا در اوایل قرن ۲۰ را نقد می کرده است.

ملانصرالدین الگو و سرمشقی برای نشریات بعدی مانند بهلول و آذربایجان به مدیریت علی‌یف، کشکول، صوراسرافیل، نسیم شمال در رشت و نیز تهران و حشرات‌الارض در تبریز شد.

هفته‌نامه بهلول طنزی تندی داشت و فقط ۹ شماره از آن منتشر شد

هفته‌نامه بهلول یک سال پس از ملانصرالدین به مدیر مسئولی علی‌یف در باکو منتشر شد؛ این نشریه مدافع «ارگان حزب دموکرات» در ایران بود و طنزی تندی داشت به همین سبب فقط ۹ شماره از آن منتشر شد.

روزنامه «آذربایجان» نیز از الگوی ملانصرالدین پیروی می‌کرد و شخصیتی تمثیلی چون «حاجی‌بابا» را به تقلید از «ملأ عمو» بازسازی کرد که البته باید آن را اولین روزنامه طنز و فکاهی ایرانی دانست که به زبان ترکی فارسی به انتقاد از اوضاع و مسائل اجتماعی سیاسی می‌پرداخت.

مدیر مسئول آذربایجان علی‌قلی‌خان صفراوف کاریکاتوریست بود و بنابراین این روزنامه از دو جنبه (طنز و کاریکاتور) حائز اهمیت بود.

در ادامه، روزنامه «قاسم‌الاخبار بلدیه» پیش قراول مجموعه نشریات با عنوان بلدیه با محتوای کاملاً فکاهی و همراه با طنز نوشتاری و کاریکاتور در فروردین سال ۱۲۸۶ هجری شمسی با مدیریت میرزا ابوالقاسم‌خان همدانی ملقب به ذوالریاستین منتشر شد.

اولین شماره این نشریه در ۹ صفر ۱۳۲۵ مصادف با ۳ فروردین ۱۲۸۶ به همت میرزا ابوالقاسم همدانی منتشر شد، اداره مرکزی آن در سرای حاجی سقاباشی قرار داشت و در چاپخانه شرقی چاپ می‌شد.

قاسم الاخبار در یک ورق به خط تعلیق درشت و زمخت با چاپ سنگی در ابعاد ۷۳۴ در ۱۲۱۲ اینچ چاپ می‌شد و وجه اشتراک سالانه آن در تهران هشت قران، داخله ۱۲ قران و تک شماره صد دینار بود.

شماره سوم قاسم الاخبار رونمایی می‌شود

شماره سوم آن به تاریخ دهم ربیع الاول ۱۳۲۵ در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مدیریت غرب کشور (همدان) و شماره‌های دیگری از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

آنچه ما را بر آن می‌دارد تا بر خلاف نظر دیگر محققان و برای اولین بار، قاسم الاخبار را اولین نشریه فکاهی ایران معرفی کنیم، ماهیت کاملاً فکاهی، استفاده از کاریکاتور و بر خلاف نشریات فکاهی قدیمی تر که از دو زبان فارسی و ترکی استفاده می‌کردند، استفاده کامل از زبان فارسی است.

تصویر این نشریه به مناسبت روز جهانی آرشیو از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران-مدیریت غرب کشور رونمایی می‌شود.

این نسخه توسط آقای یوسف رجبی از فعالان اسناد و فعالان فرهنگی استان به این سازمان اهدا شده است.

* فعال رسانه ای